کلیسای سنت استپانوس، شاهکاری از معماری مذهبی ارامنه، در میان طبیعتی بکر و چشم‌اندازهایی بی‌نظیر در منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان جای گرفته است. این کلیسا، که به نام نخستین شهید مسیحیت، سنت استپانوس (استفان) نام‌گذاری شده، نمادی از ایمان، هنر، و تاریخ کهن ارامنه است و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
تاریخی پر از تقدس سنت استپانوس تبریز
این کلیسا، که قدمتش به دوران ایلخانی بازمی‌گردد، یادگاری است از روزگارانی که مسیحیان با تمام وجود به ایمان خود پایبند بودند. داستان این مکان مقدس با حواریونی آغاز می‌شود که با ازخودگذشتگی، پایه‌های مسیحیت را بنا نهادند. هر سنگ و نقش این بنا، بازتابی از این ارادت و ایثار است.
کلیسای سنت استپانوس ترکیبی هنرمندانه از معماری ارمنی و ایرانی را به نمایش می‌گذارد. دیوارهای سنگی با نقش‌های حکاکی‌شده، برج ناقوس باشکوه و فضای داخلی ساده اما پرمعنا، همه نشان از ذوق و هنر سازندگان آن دارد.
طبیعت اطراف کلیسای سنت استپانوس تبریز
این کلیسا در دل طبیعتی سرسبز و بی‌مانند واقع شده است. منظره رودخانه ارس و کوه‌های سر به فلک کشیده، فضای روحانی کلیسا را دوچندان جذاب کرده و آن را به مکانی برای آرامش و تفکر تبدیل کرده است.
هر ساله گردشگران داخلی و خارجی برای بازدید از این کلیسا به جلفا سفر می‌کنند. سنت استپانوس نه‌تنها مکانی مذهبی بلکه یکی از آثار برجسته تاریخی و گردشگری ایران است که با ثبت در یونسکو، اهمیت جهانی یافته است.
معماری کلیسا: ترکیبی از هنر ارمنی و ایرانی
معماری کلیسای سنت استپانوس بازتابی از سبک ارمنی با تأثیراتی از هنر ایرانی است. گنبد مخروطی شکل، برج ناقوس بلند، و دیوارهای سنگی حجاری‌شده با نقش‌های مذهبی، همگی نمایانگر ذوق هنری دوران ساخت این بنا هستند.
این کلیسا با گذشت قرون، همچنان استوار باقی مانده و یادآور ایمان و هنر ملتی است که با چالش‌های بسیاری روبه‌رو بوده‌اند.
سبک معماری و تاریخچه ساخت کلیسای سنت استپانوس
قدمت کلیسای سنت استپانوس همچنان موضوعی مورد بحث در میان تاریخ‌نگاران است و شواهد دقیقی درباره تاریخ دقیق ساخت آن وجود ندارد. قدیمی‌ترین اسناد یافت‌شده، به سال ۶۴۹ میلادی اشاره می‌کنند که در آن نام این کلیسا ذکر شده است.
بااین‌حال، برخی کارشناسان بر این باورند که کلیسا به دوران اولیه مسیحیت بازمی‌گردد. روایت دیگری نیز به سال ۹۷۶ میلادی (۲۶۶ هجری قمری) مربوط است، زمانی که آشوت باگرادونی، پادشاه ارمنستان، و کاتالیکوس خاچیک، رهبر مذهبی ارامنه، ساخت کلیسایی در این منطقه را آغاز کردند. هزینه این پروژه را پادشاه تقبل کرد و اسقف اعظم، سرپرستی این بنای مذهبی را بر عهده داشت.
بازسازی کلیسای سنت استپانوس
کلیسای سنت استپانوس که با نام کلیسا خرابه جلفا هم نامیده می‌شود، بارها در دوره‌های مختلف بازسازی شد. در سا‌ل‌های ۱۰۵۳ تا ۱۰۶۶ هجری قمری، هاکوپ جوقاتیسی، خلیفه اعظم وانگ استپانوس، این بنا را بازسازی کرد. در زمان حکومت صفویان، کلیسای سنت استپانوس بازسازی شد.
همچنین در دوره قاجار هم به مرمت این کلیسا توجه می‌شد. در سال ۱۲۴۵ هجری قمری، به دستور عباس میرزا که در آن زمان ولیعهد قاجار بود، در دره شام روستایی خریداری و وقف این کلیسا شد. کتیبه‌ای هم به خط نستعلیق در این کلیسا نصب شد که گواه بر این موضوع است.
در دوره‌های معاصر هم این کلیسا بارها بازسازی شد. در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، در حین مرمت، بقایای استخوانی را در میان دو طاق کلیسا کشف کردند. بر اساس روایت‌های تاریخی، این استخوان‌ها را متعلق به حواریون و قدیسان مسیح می‌دانند. همچنین به‌جز این بقایا، چند تکه تخته مربوط به تابوت‌های این استخوان‌ها، چند تکه پارچه زرد و آجری، تکه‌ای موم، گِل اخرا و دانه‌های کُندر هم در این محوطه پیدا شدند.
بخش‌های مختلف کلیسای سنت استپانوس و کارکرد آن‌ها
1. نمازخانه اصلی
این بخش، مرکز معنوی کلیسا است که برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌شود. نقاشی‌های دیواری و کنده‌کاری‌های داخلی، از ویژگی‌های برجسته این فضا هستند که با سبک هنری ارمنی و تأثیرات دوره صفوی طراحی شده‌اند.
2. برج ناقوس
برج ناقوس، نماد دعوت به دعا و نیایش، بر فراز ورودی کلیسا قرار دارد. این برج با طراحی سه‌طبقه، نشان‌دهنده مهارت معماران ارمنی در قرون گذشته است. زنگ‌های نصب‌شده در این برج، زمانی برای اعلام مراسم و مناسبت‌های کلیسایی به‌کار می‌رفتند.
3. صحن کلیسا (حیاط اصلی)
صحن کلیسا، فضای باز و دل‌انگیزی است که اطراف آن را ساختمان‌های دیگر احاطه کرده‌اند. این حیاط با سنگ‌فرش‌های قدیمی و فضای سبز، محلی برای گردهمایی زائران، گفت‌وگو، و استراحت است.
4. نمازخانه بوعوس پطرس (اجاق دانیال)
این بخش کوچک‌تر، محل نیایش و دعای خصوصی است که در کنار نمازخانه اصلی قرار دارد. نام‌گذاری این بخش به یاد یکی از شخصیت‌های مذهبی قدیمی است.
5. پیشخوان ورودی اصلی مجموعه
پیشخوان ورودی با سردر تزئین‌شده و معماری خاص، اولین جایی است که توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند. این بخش، ورودی اصلی مجموعه محسوب می‌شود.
6. هشتی ورودی
هشتی ورودی، راهرویی سرپوشیده و زیباست که بازدیدکنندگان را به حیاط اصلی هدایت می‌کند. سقف این قسمت با نقوش و کتیبه‌های زیبا تزیین شده است.
7. حیاط دیرها
این بخش، مکانی جداگانه برای اسکان راهب‌ها و روحانیون است. حیاط دیرها با دیوارهای ساده و آرامش‌بخش، حس معنویت را در بازدیدکنندگان تقویت می‌کند.
8. سالن‌های آموزش طلاب
سالن‌های آموزشی، فضایی برای آموزش دینی و مذهبی به طلاب بوده‌اند. این بخش، نشان‌دهنده اهمیت آموزش و پرورش مذهبی در تاریخ کلیسا است.
9. محل اسکان راهب‌ها و مسافران
این مکان‌ها، شامل اتاق‌هایی ساده برای اقامت راهب‌ها و مسافران بوده‌اند. علاوه بر این، انبارها و طویله‌های کوچکی نیز در نزدیکی آن برای ذخیره آذوقه و نگهداری احشام وجود داشته‌اند. کلیسای سنت استپانوس با این تنوع فضاها و کارکردها، نه‌تنها مکانی مذهبی، بلکه شاهدی بر زندگی و فعالیت‌های روزمره در گذشته است.
موزه کلیسای سنت استپانوس: گنجینه‌ای از تاریخ و هنر
موزه کلیسای سنت استپانوس، فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با بخش‌هایی از تاریخ و فرهنگ ارامنه ایران است. این موزه شامل دو بخش اصلی و جنبی است:
1. بخش اصلی
در این بخش، آثاری ارزشمند از جمله کتیبه‌ها، اسناد تاریخی، و تصاویری از مکاتبات کلیسا به نمایش درآمده‌اند. این اشیاء که از محوطه کلیسا به‌دست آمده‌اند، نشان تاریخ کهن این مکان مقدس و نقش آن در زندگی ارامنه منطقه است.
2. بخش جنبی
این قسمت موزه شامل ماکت‌های سنگی زیبا و تصاویری از کلیساهای تاریخی ارامنه در ایران است. بازدید از این بخش، نگاهی جامع به معماری و تنوع فرهنگی کلیساهای ارمنی ارائه می‌دهد.
موزه کلیسای سنت استپانوس، با نمایش آثار بی‌نظیر، پلی به گذشته‌ای باشکوه می‌زند و جذابیت این مجموعه تاریخی را دوچندان می‌کند.
کلیسای سنت استپانوس کجاست؟
کلیسای سنت استپانوس در محلی به نام قزل وانگ یا صومعه سرخ، واقع در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. این کلیسا در نزدیکی مرز جمهوری آو در سه کیلومتری کرانه جنوبی رود ارس می باشد.
فاصله از شهر جلفا:
این بنای تاریخی تنها ۱۷ کیلومتر با شهر جلفا فاصله دارد و دسترسی به آن از طریق جاده‌های منطقه آسان است.
برای مسیریابی دقیق و دسترسی راحت‌تر به این مکان، می‌توانید از نقشه‌های آنلاین استفاده کنید تا سفری به‌یادماندنی به این کلیسای تاریخی را تجربه کنید.
برای دیدن این بنای تاریخی بلیط پرواز مشهد به تبریز را از شرکت مسافرتی آس چارتر تهیه کنید.
